Los van het verhaal
En dan moet ik het nog hebben over de teksten van de Boeddha die ik wil gebruiken in deze multimediale installatie. Tot nu heb ik er nog niet zoveel over verteld en niet zoveel mee geëxperimenteerd. Het moet nog allemaal komen.
De vroegste notities in mijn aantekenboek die ik kan terugvinden over dit project dateren van 31 oktober 2016. Toen schreef ik o.a. :
“Is het mogelijk een film te maken die niet gebaseerd is op taal ?”
Ik bedoelde hiermee: is het mogelijk om zuiver visueel en het auditief te werken ? Niet vertrekken vanuit het te strak schema van de woorden, de zinnen, de concepten, het denken.
Dus los van eender welk verhaal, eender welk stem.
De intuïtie
Om de beelden te filmen heb ik dit principe wel gehandhaafd: zich vooral laten leiden door de intuïtie. Niet teveel redeneren, onmiddellijk inspelen op de realiteit zelf, op hetgeen zich bruut aanbiedt. Soms lukte het, soms niet. Intuïtie is niet te vatten of te sturen.
Maar nu komt de tijd om alles “te structureren”, “het verhaal” te vertellen over de nacht en de installatie te bouwen met de beelden, de sonore ruimte en de teksten.
Boeddha’s ontwaken
Sinds het begin had ik aandacht voor de teksten waarin Boeddha zijn ontwaken nauwkeurig beschrijft. Dat het een nachtelijk gebeuren was, bracht natuurlijk het eerste aanknopingspunt. Dat deze toestand zich afspeelde in vier meditatie-stadia en drie nachtwakes (met een duur van zo’n negen uren) gaf me houvast.
Maar interessanter nog is het feit dat Boeddha zich niet liet vangen in de geestestoestanden die bij doorliep.
Een dergelijk opgekomen gelukkig gevoel echter nam mijn geest niet blijvend in beslag.
“De Grote leerrede tot Saccaka” (in Pali: Maha-Saccaka-Sutta in “Majjhima-Nikaya I, 167” vertaald door Jan de Breet en Rob Janssen)
Dit wil zeggen dat een ontwakingsgebeuren (indien we nog van “gebeuren” kunnen spreken) altijd een voortschrijden is, altijd een voorbijgaan is aan eender welk toestand, een oneindig transcendent gebeuren! Waarmee het steeds duidelijker wordt dat dit zich in géén enkel concept, in géén woorden of tekst laat vangen!
Dat is interessant!
Combinatie
Dus nu wordt het tijd om met deze teksten aan de slag te gaan en ze toch te laten combineren met de beelden.
De Franse schrijver Michel Butor schreef een interessant boekje over het gebruik van woorden in de schilderkunst. Op zijn eigen subjectieve wijze analyseert hij alle mogelijke relaties die te vinden zijn tussen woorden en beelden in de Westerse schilderkunst: o.a. het gebruik van de titel, de handtekening van de kunstenaar, het opschrijven van de namen van de personen die afgebeeld zijn, het aanbrengen van spreuken in het beeld tot en met de experimenten uit de XXe eeuw om woorden op grafische wijze in het schilderij zelf te verwerken.
René Magritte is misschien diegene waar ik uiteindelijk het meest affiniteit mee heb: woord en beeld stemmen niet met elkaar overeen. In “La Clé des songes” uit 1930 speelt hij op magistrale wijze met die drang die we hebben om elk beeld (uit een droom) te duiden met een woord. Alleen is de relatie hier geheimzinnig.
Dit geeft mij de richting aan waarin ik moet werken: woorden vallen niet samen met de beelden. Beelden verwijzen niet naar woorden.