Sekito Kisen (Shitou Xiqian) is een befaamde Chinese zenboeddhistische meester uit de 8e eeuw. In zijn gedicht, de “Sandokai” schrijft hij:
In het licht is er duisternis, maar zie het duister niet als duisternis.
In de duisternis is er licht, maar ziet het licht niet als licht.
In het Westen hebben we geleerd om in tegenstellingen te denken en te voelen: ik/jij, hier/ginder, hoog/laag, mooi/lelijk, goed/slecht enz… En we hebben geleerd deze tegenstellingen als absoluut te beschouwen, d.w.z. op zichzelf staand in een ongenaakbaar en onverwisselbare positie. Dit vormt de basis van ons sterk dualistisch denken. Als iets zich in een positie bevindt, kan het onmogelijk een andere positie aannemen of ermee in relatie gaan. Zelfs niet in onze verbeelding.
In het Oosten kennen ze die tegenstellingen ook. Het gebruik van taal om de dingen te benoemen en duidelijk af te bakenen ligt hier aan de basis. Het verschil is dat Oosterlingen de onderlinge afhankelijkheid van alle begrippen, van alle dingen, van alle mogelijke posities ook zien en ermee rekening houden.
Ik is afhankelijk van jij. Dag is afhankelijk van nacht. Hier is afhankelijk van ginder enz… Elke positie is onderling afhankelijk met zijn tegengestelde en met alle andere mogelijke posities. Dit geeft aan het Oosters denken dat typisch holistisch patroon dat voor ons niet altijd gemakkelijk te begrijpen is.
Enkele dichters in het Westen hebben ook dit aangevoeld. Arthur Rimbaud bv. schreef: “Je est un autre.”
Maar Sekito Kisen gaat in zijn gedicht “Sandokai” nog een stap verder. In elke positie is de tegenovergestelde positie aanwezig. In het licht is er duisternis en in de duisternis is er licht. Bovendien kun je die aanwezigheid niet vastleggen in een nieuw soort positie: “zie het duister niet als duister”, “zie het licht niet als licht”.
Honderd jaar daarna schreef een andere Chinese zenmeester, Tozan Ryokai, als een soort echo:
Middernacht is het ware licht. Bij zonsopgang verschijnt het niet.
Mijn videoproject gaat over die fundamentele ambiguïteit en het niet begrijpen ervan. Letterlijk.
